Б.Наминчимэд: Арав гаран жилийн дараа энэ алгын чинээхэн сониныг эргээд дурсаж буй нь сайхан байна

"Америкт монгол хэлээр гарсан хэвлэлийн түүх" үзэсгэлэнд зориулав.

 - Америкийн Монголчуудын өсөлт хөгжилтөд “Даяар монгол” сонины хувь нэмэр багагүй бий гэж би бодож явдаг аа. Танайх Индианагийн Блүүмингтон хотод манайхтай саахалт хэсэг сууж, сониноо эрхлэх, бусад хэвлэл мэдээлэл, ном товхимол бэлтгэх ажил хийж байсан. Бид ч гэр орноороо орж гарч, сонингоо уншиж, бас ч гэж сонины орон тооны бус алдаг оног бичигч болж явсан дурсамжтай, дурсгалтай үе байсан. Блүүмингтонд сууж байхдаа хийж байсан хэвлэн нийтлэл, түгээлт, тархаалтын ажлынхаа талаар эргээн санаж хуучилна уу?

Америкийн сонин, сэтгүүлийн түүх бол бидний түүхийн нэгээхэн хэсэг мөн

П.Увш (Хойт Америкийн Цахим өртөө байгууллагын удирдах зөвлөлийн дарга, профессор)

АНУ-ын 200 орчим хотод 30 мянга гаруй монгол иргэн ажиллаж, амьдарч, суралцаж байна. Мөн монгол иргэдийн үүсгэл, санаачилгын жар гаран холбоо, төрийн бус байгууллага АНУ-д үйл ажиллагаа явуулдаг. Тэдгээрийн нэг нь өнөөдрийн эрдэм шинжилгээ, судалгааны хуралд бие даасан салбар хуралдаан хийж, одоо энэ үзэсгэлэнг та бүхэнд толилуулж байгаа Хойт Америкийн Цахим өртөө төрийн бус байгууллага юм. Манай байгууллага Америкт аж төрөн суугаа монголчуудын хүй элгэнийг боловсрол, шинжлэх ухаан, хүмүүнлэгийн салбарын тэргүүлэгч, шилдэг нь байхад туслахад үйл ажиллагаагаа чиглүүлж, Монгол, Америкийн нийгэмлэг дэх нийгмийн өөрчлөлтөд хувь нэмрээ оруулахаар ажилладаг.

АНУ-д суугаа Монголчуудад зориулсан цаасан хэвлэлийн үүх түүхээс...

Мөрөөдлийн гүрэн Америк. Энэ нутагт монголчууд хөл тавьж, ажил амьдралаа залгуулж эхэлсэн тэртээх он цагаас эхлэн бүхэл бүтэн хоёр үе зэрэгцэн оршиж, өдгөө гуч шахам жилийн нүүр үзжээ. Өнөөдрийн байдлаар албан мэдээллээр гучин мянга, албан бус тоогоор дөч гаруй мянган монголчууд АНУ-д ажиллаж амьдарч байна. Эдгээр монголчуудыг нэгтгэх, мэдээ мэдээллээр хангах цаашлаад монгол хэл, соёл, зан заншил, залгамж халааг үргэлжлүүлэх чин зорилгын дор мэргэжлийн сэтгүүлч, сурвалжлагч, гэрэл зурагчин, идэвхтэн бичигчид сэтгэл нэгдэн, Америк тивийн өнцөг булан бүрээс өөр хоорондоо холбогдон мэдээлэл илгээж, ажил амьдралынхаа цагаас хугаслан байж, элэг нэгт ахан дүүстээ төрөлх монгол хэл дээр анхны сонин, сэтгүүл эрхлэн гаргаж, түгээж байсан сайхан түүх Америкийн монголчуудад бий.

Сургууль болж өргөжсөн “Би Монгол” сэтгүүл

Нүдэнд харагдаж, гарт баригдаж байгаа бүхэн хэн нэгний оюун бодлоос урган гарч, ихэнхдээ бусдад тус хүргэх, эрлийн үзүүрээс эхлэлтэй байдаг. Түйзэнгийн Эс-Олдох, багш мэргэжилтэй, АНУ-д ажиллаж амьдрах хугацаандаа эх хэлээ, Монголоо авч үлдэх их хүсэлд хөтлөгдөн анх хүүхдэд зориулсан сэтгүүл хэвлэж, тэр нь явсаар монгол урлаг, хэл, соёлын уурхай “Гэр” хүүхдийн төв, “Би Монгол” сургууль болон өргөжсөн нь бахархалтай. Ингээд түүнтэй Америк дахь хүүхдэд зориулсан анхны монгол сэтгүүл хэрхэн бий болсон тухайд сонирхон цөөн хором ярилцлаа.

Төрөлх хэлээ алдвал соёл иргэншил бүгдийг алдана

Америк дахь анхны монгол хэвлэл “Замдаан” сэтгүүлийн редактор Ширчингийн Баатартай ярилцлаа. “Хаанаасаа хаалгач нь” гэгчээр бүхэл бүтэн сэтгүүл эрхлэн гаргах ажлын талыг нугалж, мэдээ мэдээлэл цуглуулах, бэлдэх, орчуулах, хянах, хэвлэх, түгээх гээд бүгдийг эрхлэгч Д.Цэрэндоржийн хамтаар голлон зангидаж, түүнд дэм болон чадах бүхнээ мэдэх бүхнээ, юу юунаас илүү цаг заваа харамгүйгээр зориулж явсан энэ эрхмийг нэгэн үеийн Америкийн монголчууд андахгүй. Түүний уг мэргэжил АйТи инженер. Америкийн Цахиурын хөндий дэх АйТи чиглэлийн анхны монгол инженер тэрбээр гэр бүлийн хамт Калифорни мужийн Сан-Франциско хотноо амьдарч байна.

Нэгэн үеийн америкийн монголчуудын түүхийг хамтдаа бичиж байжээ бид...

2002 оны наймдугаар сард АНУ-ын Миззури мужийн Колумбиа хотоос “Америкийн Монголчууд” сониныг хоёр дахь дугаараас нь өлгийдэн авч хоёр жилийн хугацаанд сар бүр шинэ дугаар бэлтгэн түгээж байсан тус сонины эрхлэгч А.Оюунгэрэлтэй ярилцлаа. Тэрээр 1984 онд ОХУ-ын Эрхүү хотын Улсын Их сургуулийг сэтгүүлч мэргэжлээр төгссөн аж. МУИС-ийн сэтгүүл зүйн магистр, Миззурийн Их сургуулийн хүмүүнлигийн магистр цолтой. “Утга зохиол, урлаг”, “Өнөөдөр”, “Америкийн Монголчууд” сонины сурвалжлагч, хариуцлагатай нарийн бичгийн дарга, эрхлэгчээр ажиллаж байсан. 1995 оноос Монголын Хэвлэлийн Хүрээлэнд хэвлэл мэдээллийн судлаач, сургалтын албаны дарга, 2004 оноос “Сэтгүүлч” дээд сургуульд зөвлөх багшаар ажиллахдаа “Орчин цагийн сэтгүүл зүй”, “Олон түмний харилцаа”, “Хэвлэл Мэдээллийн Менежмент” зэрэг гарын авлага, сурах бичиг, мөн нэлээдгүй эрдэм шинжилгээний бүтээлээ англи, монгол хэл дээр бичиж хэвлүүлжээ. Одоо гэр бүлийн хамт АНУ-ын Вашингтон мужийн Сиатл хотод ажиллаж амьдарч байна.

Хальсны аппаратаар зураг авна гэдэг хүнээс их мэдрэмж шаардана

Монголдоо ховорхонд тооцогдох туршлагатай, мэргэжлийн, фото сэтгүүлч Т.Өсөхбаатар “Америкийн Монголчууд сонин”-д гэрэл зураг материалаа нийтлүүлж, хамтран ажиллаж явсан түүхтэй. Тэрбээр ОХУ-ын Эрхүү хотын Улсын Их Сургуулийг фотосэтгүүлч мэргэжлээр төгссөн цагаас хойш мэргэжлээрээ олон жил ажиллаж, гадаад дотоодод өөрийн бие даасан үзэсгэлэнгээ гаргасан. 1998, 2000 оны шилдэг фотосэтгүүлч шагналын эзэн. “Ардын Эрх” сонинд гэрэл зургийн сурвалжлагч, Фотомон агентлагийн захирал зэрэг албыг хашиж байсан. АНУ-д мэргэжлээ ахиулан суралцаж, шинэ залуу фото зурагчдыг дэмжих чиглэлээр олон төсөл хөтөлбөр санаачлан хэрэгжүүлж, гэрэл зургийг мэргэжлийн түвшинд гаргах тал дээр ихээхэн санаачилга гарган ажилласаар ирсэн. Тэрбээр гэр бүлийн хамт Нью-Йорк мужийн Олбани хотод ажиллаж амьдарч байна. Түүнтэй “Америкийн Монголчууд” сонинд хамтран зүтгэж явсан үеийнх нь дурсамжийг сэргээн цөөн хором ярилцлаа.

Д.Цэрэндорж: Монголчуудын аян замын тэмдэглэлээр товхимол сэтгүүл хэвлүүлэх нэг санаа бий

Америк дахь анхны монгол хэвлэл “Замдаан” сэтгүүл. Энэ л сэтгүүлийн ул мөрөөр монгол хэл дээрх сонин сэтгүүл бадамлан дэлгэрч, АНУ-д таран суурьшсан монголчууд унших хэвлэлтэй болж, улмаар нэгдэн нөхөрлөх, монголчуудад зориулсан олон талт арга хэмжээ, санал санаачилга, төсөл хөтөлбөр зэрэг бий болох үндэс суурийн эхлэл байсан нь дамжиггүй. “Замдаан” сэтгүүлийн үүсгэн байгуулагч, ерөнхий редактор, эрхлэгч Дэмбэрэлийн Цэрэндоржтой ярилцлаа.

Агуулга, өгөөжийн хувьд сонин шиг сонин байсан

Тэртээх 2003 он АНУ, Вашингтон хот, нийтийн орон сууцны нэг давхарт “Даяар Монгол” сонины редакц байрлана. Энэ бол үнэндээ тус сонины эрхлэгч Б.Номинчимэдийн гэр. Сониноо гэртээ хэвлэж үдэх, наах, хаяглах зэрэг ажлыг хүүхдүүдтэйгээ хамтран гүйцэтгэнэ. Нэгэн цагт “Даяар Монгол” сониныг эрхлэн бэлтгэж, хүний нутагт суугаа монгол түмнээн сэтгэлдээ тээж, тэдэнд хэрэгтэй мэдээ мэдээллийг түгээх үйлсэд бие сэтгэл, цаг заваа зориулан явсан зохиолч, сэтгүүлч Б.Номинчимэдтэй ярилцлаа.

Цахим Өртөө - Монгол Улсын Их Сургуулийн нэрэмжит Монгол туургатан оюутны тэтгэлэг 2019-2024 (II-р ээлж) -ийн ялагчид тодорлоо

Хоол хийдэг роботууд

Монгол Соёлын төвөөс Индиана мужийн Блүүмингтон хотод 11 дэх жилдээ зохион байгуулж буй зуслан дээр Хойт америкийн Цахим өртөө байгууллагын санаачлагаар IBM компанийн инженерүүдтэй хамтран STEAM (Science, Technology, Engineering, Art and Math) шинжлэх ухаан технологийн сургалт зохион байгуулах ажилд оролцлоо. Н.Баасандорж хүүхдүүдэд компьютер мэдээллийг хэрхэн хурдан хайдаг тухай дасгал хийлгэж, эрэмбэлсэн болон эрэмбэлээгүй цуваанд хайлт хийх алгоритмын ялгааг тайлбарлалаа. Э.Жагдагдорж сүүлийн үед зөвхөн компьютерийн шинжлэх ухаанаар хязгаарлагдахгүй өөр бусад олон салбарт түгээмэл хэрэглэгдэж буй agile development буюу хийж байгаа зүйлсээ өмнөх алдаанаасаа суралцан байнга сайжруулах аргын талаар цаасан онгоцыг хэрхэн сайжруулж, хамгийн хол нисгэх жишээн дээр тулгуурлан заалаа.

Монгол хэл, соёлын зуслангийн шинжлэх ухааны хичээл

Зуслан дээр Монгол эрдэмтэн, инженерүүд ирж сонирхолтой хичээл зааж өглөө. IBM компанийн IT инженер Э. Жагдагдорж, Н.Баасандорж, Миззуригийн их сургуулийн профессор Я. Борчулуун нар ирж хагас өдөр шинжлэх ухааны хичээл заасан юм. Би бас хүүхдүүдийнхээ дунд сууж байгаад тэднээс сурч авсан зүйлээсээ хуваалцъя.

Хойт Америкийн Цахим Өртөөнөөс зарласан хүүхдийн зургийн уралдааны дүн гарлаа

Хойт Америкийн Цахим Өртөөнөөс санаачлан зохиож байгаа олон бодитой ажлын нэг нь Хойт Америк, Канадад оршин суугаа хүүхдүүдийн дунд зарласан гар зургийн уралдаан байлаа.

Уралдааны болзолд хүүхдийн насыг 3-6, 7-12 гэж ангилан

Нэг. Говьд төөрсөн бяцхан Т-Батаарын зулзага
Хоёр. Хурга/ишиг/унага/ботго/тугал (өөрөө сонгоно) бид хоёр
Гурав. Миний гар утас бол миний... (чиний төсөөлөл)

гэсэн гурван сэдвийн хүрээнд чөлөөтэй сэтгэж, өөрөө зурсан байхыг тусгасан. Хүүхдүүдийг зургаа 30 минутанд багтаан зурж, өөрийгөө сорих болзолтой байсан нь оролцогчид идэвхтэй сэтгэж, сэтгэл, хүч гаргаж, авхаалж, самбаа, авьяас чадвараа дайчлан өвөрмөц, сонирхолтой зураг бүтээхэд нөлөөлсөн нь харагдлаа.

Small world – Жижиг хорвоо

Жижиг хорвоо гэсэн зүйл ТУНА веб сайтын бэта хувилбарт оруулсан байгааг энд тайлбарлах гэж оролдъё. Байгаль дэлхийн бодит системээс аваад фэйсбүүк хэмээх хийсвэр ертөнц хүртэл, Интернэтээс аваад санхүүгийн даяарчлагдсан зах зээл хүртэлх бүх төрлийн нэтворкт (сүлжээ) “Small-world property” (жижиг-хорвоогийн шинж) хэмээх ойлголт байдгаас энэхүү санааг авсан бөлгөө.

The smart get smarter – ухаантай нь улам ухаарна

Жараад оны эхээр социологич Хариэт Зукэрмэн (Harriet Zuckerman) нэгэн сонирхолтой судалгаа хийхдээ Нобелийн нэлээд хэдэн шагналтантай ярилцжээ. Эдгээр эрдэмтэд хэрхэн ажилладаг, судалгааны амжилтын нууц юунд байв гэдгийг хайж олох зорилгыг тэрбээр өмнөө тавьсан гэнэ. Социологич бүсгүй Нобелийн шагналтнуудын хариултаас нэгэн зүй тогтол олж харсан байна. Физикийн салбарын шагналтан “Дэлхий ертөнц итгэл (credit - кредит) яаж олгох гэдэгтээ өвөрмөц. Хэзээний алдартай болсон нэгэнд итгэл илүү өгдөг” хэмээн хэлжээ. Химийн салбарын шагналтан нэмж “Хүмүүс судалгааны цаасан дээрээс миний нэрийг олж хармагц цаасыг шаламгайгаар тогтоодог харин бусад нэрийг санадаггүй” гэжээ. Эрүүл мэнд болон бие судлалын салбарын шагналтан онцлох нь “Шинжлэх ухааны цаас уншихдаа өөртөө хамгийн мэдэх нэрийг илүү анхаардаг. Жагсаалтын төгсгөлд дурдагдсан байвч тэр нэр үлддэг. Зохиогчдын урт жагсаалтыг, олон нэрийг биш тэр ганц нэрийг та санадаг.” Ингээд физикийн эрдэмтэн дүгнэхдээ “Хамгийн танил нэгэн илүү их кредит авна, бүр хэт их тооны крэдит ирж, нэр дурдагдана.”

Мэнторшипийн тухай

Менторшип – энэ үг сүүлийн хэдэн сарын бидний ярианд, бичлэгт магадгүй хамгийн олон дурдагдсан байх. Өнгөрсөн зун мөчирлөн зохион байгуулсан Хойд Америкийн Цахим Өртөө (ТУНА) ийм хөтөлбөр бий болгож буйгаас тэр. ТУНА удирдах зөвлөлийнхөн, гишүүд, түүнчлэн сүүлийн хоёр сарын хугацаанд бидний нүүр тулж уулзахаас гадна онлайнаар эрчимтэй харилцаж буй оюутнууд болон АНУ-д ажил хөдөлмөрийн гараа эхлээд удаагүй залуустай энэ талаар өргөн ярилцаж хэлэлцэж буйгаас тэр.

TUNA* салаалав

Өгүүлэх нь, тээр жил Батаа тэргүүн, Баатар нарын андуудын хамт эх нутгаас нээг их алсалсан өргөөнд төрийн бус хэрэг шийтгэн суув. Суугаа газар орон тусдаа, цаг хугацаа өөр боловч цахим ертөнцийн буянаар зэрэгцэн нэгэн дор суух мэт холбогдсон тэд дэлхийгээр тарсан монгол туургатны санаа сэтгэлийг тэнүүн сайхан байлгах их үүргийг нуруундаа үүрэхээр сэтгэл шулууджээ. Бас тэдгээр олон монголчуудын зан авирыг ажиглан шинжиж, сэтгэл санаа долгин хөнгөмсөг болсны түгшүүртэй шинж мэдэгдмэгц хамтын хүчээр түшин тулж нутгийн бодол санааг алдуулахгүйг зоривой. Дэлхий дахиныг морин дэл дээрээс байлдан дагуулж асан өвөг хаадын үүсгэсэн алдарт өртөөний нэрийг санаж орчин цагийн цахим технологийг хослуулан бодож оноосон Баатарын сонгосон нэр сугалаагаар тодрон гарч бидний мэдэх Цахим Өртөө ийн төрж, түүгээр давхигч өртөөчин андууд үүссэн бөлгөө.